Powoływanie oraz odwoływanie członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest jednym z kluczowych elementów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. W poniższym wpisie zostaną omówione podstawowe kwestie związane z tym zagadnieniem.
Zarząd jako jeden z organów sp. z o. o.
Zgodnie z art. 38 kodeksu spółek handlowych (dalej zwanego k.s.h.) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – jako osoba prawna – działa przez swoje organy. Część organów w spółce z o. o. posiada charakter obligatoryjny (in. obowiązkowy), a część fakultatywny (in. nieobowiązkowy). Do organów obligatoryjnych zalicza się:
a) zarząd,
b) radę nadzorczą – w spółce, w której kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000,- PLN, a wspólników jest więcej niż 25, w której nie powołano komisji rewizyjnej (art. 213 § 2 k.s.h.),
c) komisję rewizyjną – w spółce, w której kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000,- PLN, a wspólników jest więcej niż 25, w której nie powołano rady nadzorczej (art. 213 § 2 k.s.h.),
d) zgromadzenie wspólników.
Do organów fakultatywnych zalicza się radę nadzorczą oraz komisję rewizyjną, jeżeli kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie przewyższa kwoty 500 000,- PLN lub wspólników nie jest więcej niż 25 (art. 213 § 2 a contrario k.s.h.).
Powyższy podział wynika bezpośrednio z przepisów kodeksu spółek handlowych. Pamiętać jednak należy, iż odrębne przepisy mogą przesądzać o odmiennym charakterze danego organu. Przykład – zgodnie z art. 10a § 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. 1997 Nr 9, poz. 43 z późn. zm.) w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne, niezależnie od wysokości kapitału zakładowego i liczby wspólników.
Charakterystyka zarządu w spółce z o. o.
Uwagi ogólne
Jak wskazano na wstępie zarząd jest organem obligatoryjnym w spółce z o. o., a jego powołanie jest jednym z wymogów powstania spółki z o.o. (art. 163 pkt 3 k.s.h.). Wspomnieć należy, iż zarząd może występować także w spółce z o. o. w organizacji, przy czym jego istnienie nie jest obowiązkowe (tak art. 161 § 2 k.s.h.).
Nie jest dopuszczalne używanie w umowie spółki innej nazwy zarządu jak np. kierownictwo, rada dyrektorów, kierownictwo czy dyrekcja. To samo dotyczy nazewnictwa funkcji pełnionych w zarządzie przez poszczególne osoby – obok prezesa czy wiceprezesa zarządu występują członkowie zarządu, a nie dyrektor generalny, senior manager etc. Dzięki zachowaniu jednolitego nazewnictwa uczestnicy obrotu gospodarczego oraz kontrahenci spółki posiadają świadomość w zakresie statusu prawnego danej osoby bądź osób występujących w imieniu i na rzecz spółki z o. o.
Kompetencje zarządu
Zarząd jako organ zajmuje się bieżącą działalnością spółki we wszelkich – co do zasady – jej aspektach. Zgodnie z art. 201 k.s.h. zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę, przez co rozumie się działalność wewnętrzną (prowadzenie spraw) oraz zewnętrzną (reprezentowanie spółki wobec podmiotów trzecich).
Prowadzenie spraw spółki obejmuje realizację stosunków wewnętrznych, które ograniczają się co do zasady, do tzw. czynności faktycznych / organizacyjnych. Tylko w niektórych przypadkach czynności te nabierają charakteru czynności prawnych (np. powzięcie niektórych uchwał). Powszechnie przyjmuje się, że prowadzenie spraw spółki z o. o. jest pewnym procesem, polegającym na podejmowaniu uchwał, wydawaniu decyzji i opinii, organizowaniu działalności spółki w ten sposób, aby było to zgodne z jej przedmiotem działalności oraz w celu realizacji zadań spółki.
Reprezentacja spółki z o. o. polega na składaniu i przyjmowaniu w jej imieniu oświadczeń woli oraz wiedzy od podmiotów trzecich.
Odwoływanie członków zarządu
Istota odwołania
Odwołanie danej osoby z funkcji członka zarządu stanowi czynność prawną, w ramach której wyrażony zostaje akt woli danego organu, podmiotu bądź osoby odwołującej z funkcji członka zarządu. Forma odwołania zależy od statusu tego, kto członka zarządu odwołuje. Jeżeli uprawnienie w tym zakresie należy do zgromadzenia wspólników spółki bądź rady nadzorczej akt odwołania przyjmuje postać uchwały zgromadzenia wspólników bądź uchwały rady nadzorczej. W przypadku, gdy odwołanie następuje za pośrednictwem poszczególnych wspólników lub innych osób, akt odwołania przyjmuje postać oświadczenia tych osób.
Skuteczność odwołania członka zarządu nie zależy od woli osoby odwoływanej, a jedynie od dojścia do adresata oświadczenia o odwołaniu w myśl art. 61 § 1 zd. 1 kodeksu cywilnego.
Kompetencja do odwoływania członków zarządu
Odwoływanie członków zarządu uchwałą wspólników
Zgodnie z treścią art. 201 § 4 k.s.h. członek zarządu jest odwoływany uchwałą wspólników. Sformułowanie „uchwała wspólników” należy traktować jako skrót myślowy, który de facto oznacza uchwałę zgromadzenia wspólników spółki z o. o. pojmowanego jako organ.
Art. 203 § 1 zd. 1 k.s.h. stanowi ponadto, że członek zarządu może zostać odwołany w każdym czasie. Użyte w ww. przepisie sformułowanie „w każdym czasie” nie zwalnia jednak wspólników sp. z o. o. od konieczności umieszczenia punktu dotyczącego odwołania członka zarządu w porządku obrad zgromadzenia wspólników spółki. Wskazany przepis nie wyłącza bowiem regulacji prawnych dotyczących trybu i zasad podejmowania uchwał na zgromadzeniu wspólników, w tym art. 238 § 2 k.s.h. (dot. zaproszenia), art. 239 k.s.h. (dot. porządku obrad) czy art. 240 k.s.h. (dot. nieformalnego zwołania). W przypadku nieujęcia przedmiotowego punktu w porządku obrad zgromadzenia wspólników, uchwałę w sprawie odwołania członka zarządu będzie można powziąć, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały. Zaznaczyć także należy, że punkt obrad dotyczący zmiany w zarządzie nie może być traktowany jako wniosek porządkowy w myśl art. 239 § 2 k.s.h.
Uchwała wspólników o odwołaniu członków zarządu – zgodnie z treścią art. 247 § 2 k.s.h. – podejmowana jest w głosowaniu tajnym. Z tego względu należy wykluczyć powzięcie jej poza zgromadzeniem wspólników, w jednym z pisemnych trybów podejmowania uchwał, o których mowa w art. 227 § 2 k.s.h., jako niegwarantujących zachowania tajności.
Ograniczenia w odwoływaniu członków zarządu uchwałą wspólników
Zgodnie z treścią art. 203 § 2 k.s.h. umowa spółki może ograniczać prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów, przy czym powody te zostają według uznania określone przez strony zawierające / modyfikujące umowę spółki. W praktyce przyczyny te odnoszą się najczęściej do zdarzeń obiektywnie uniemożliwiających pełnienie funkcji członka zarządu jak np.: ciężka choroba, działanie na szkodę spółki, prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec spółki, długotrwały wyjazd za granicę, naruszenie umowy spółki, utrata określonych kompetencji etc. Co istotne – „ważne powody” nie muszą być związane z winą członka zarządu. Mogą one być także niezawinione i niezależne od niego.
W tym miejscu podkreślić należy również, iż w umowie spółki można zastrzec postanowienie, iż odwołanie członka zarządu uchwałą wspólników jest uzależnione od zaistnienia określonego zdarzenia, które nie będzie kwalifikowane jako „ważne”.
Wspomnieć należy, iż ograniczając na podstawie art. 203 § 2 k.s.h. uprawnienie do odwołania członka zarządu z pełnionej przez niego funkcji, należy zadbać o precyzję i jednoznaczność wprowadzanych w tym zakresie postanowień. Należy zatem unikać pojęć nieostrych lub możliwych do zinterpretowania na kilka sposobów. Pozwoli to uniknąć w przyszłości nieporozumień oraz sporów co do ziszczenia się przesłanki „ważnych powodów” uprawniającej do odwołania członka zarządu.
Podkreślić w tym miejscu należy, iż odwołanie członka zarządu wbrew ograniczeniom umownym wprowadzonym w trybie art. 203 § 2 k.s.h. jest skuteczne, jeżeli uchwała o odwołaniu nie została uchylona na podstawie art. 249 k.s.h. tj. w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały. Orzecznictwo wskazuje, że członek zarządu spółki z o. o. niebędący jednocześnie jej wspólnikiem traci przysługującą mu legitymację do zaskarżenia uchwał wspólników na podstawie art. 250 pkt. 1 k.s.h. z chwilą odwołania go z funkcji członka zarządu (tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.01.2002 r., sygn. akt IV CKN 1503/00).
W piśmiennictwie spotkać się można z poglądem wskazującym, że legitymacja do zaskarżenia uchwały o odwołaniu przysługiwałaby odwołanemu członkowi zarządu w wypadku uchwały sprzecznej z ustawą, skoro z art. 252 k.s.h. wynika, że uchwała taka jest nieważna ex lege, a zatem niezgodność aktu odwołania z ustawą oznacza de facto, iż do odwołania nie doszło. Pogląd ten stoi jednak w kontrze do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 01.03.2007 r. (sygn. akt III CZP 94/06), w której skład orzekający uznał, iż „osobie odwołanej ze składu organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą (art. 252 § 1 w zw. z art. 250 pkt 1 k.s.h.)”.
Niedopuszczalność wyłączenia możliwości odwołania członków zarządu przez wspólników
Umowa spółki z o. o. nie może wyłączyć uprawnienia wspólników do odwołania członka zarządu. Także wprowadzenie w treści umowy spółki ograniczeń, które de facto uniemożliwią odwołanie członka zarządu jest niedopuszczalne.
Inne tryby odwoływania członków zarządu
Zasada, że członek zarządu jest odwoływany uchwałą wspólników, może zostać zmodyfikowana na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie sp. z o. o. Wskazuje na to użyte w art. 201 § 4 k.s.h. sformułowanie: „chyba że umowa spółki stanowi inaczej”. W praktyce oznacza to bardzo częste delegowanie kompetencji zakresie możliwości odwołania członka zarządu na radę nadzorczą (jeżeli taka występuje w spółce) lub na poszczególnych wspólników w ramach ich tzw. uprzywilejowania osobistego (art. 159 k.s.h.) lub uprzywilejowania związanego z udziałem (art. 174 k.s.h.). Dopuszczalne są także przypadki kombinowane, w których część członków zarządu może zostać odwołana przez zgromadzenie wspólników, a część przez poszczególnych wspólników z osobna. Obowiązujące przepisy nie zakazują także scedowania kompetencji w zakresie odwołania na rzecz osób trzecich spoza spółki.
W przypadku, gdy umowa spółki nie określa sposobu / trybu odwołania członka zarządu przyjmuje się, że wspólnicy zrezygnowali z wprowadzenia odstępstwa od regulacji kodeksowych, przez co kompetencję do odwołania członka zarządu zachowują wspólnicy w drodze uchwały – niezależnie od tego, jaki podmiot / organ / osoba tych członków powołała do zarządu.
Prawa i obowiązki odwołanego członka zarządu
Zgodnie z art. 203 § 3 k.s.h. odwołany członek zarządu jest uprawniony i obowiązany do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, oraz do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdania, chyba że akt odwołania stanowi inaczej.
Problematyczne wydaje się jednak wyegzekwowanie przez spółkę spełnienia obowiązków obciążających odwołanych członków zarządu. Spółka nie dysponuje bowiem formalnymi instrumentami pozwalającymi przymusić odwołanego członka zarządu do określonego zachowania się. Sporną kwestią jest także podstawa prawna, w oparciu o którą kształtuje się odpowiedzialność byłego już członka zarządu za ewentualne uchylenie się od wskazanych wyżej obowiązków. W tym zakresie istnieją dwa poglądy – zgodnie z pierwszym zachodzi odpowiedzialność kontraktowa określona w art. 471 k.c. i nast., natomiast zgodnie z drugim odpowiedzialność deliktowa.
W przypadku jakichkolwiek problemów bądź pytań w kwestiach związanych z odwołaniem członków zarządu sp. z o. o. zapraszamy do kontaktu pod adresem e-mail kontakt@kancelaria-pozniak.pl lub pod numerem telefonu +48 665 246 969.
