Pojęcie „upadłość konsumencka” słyszał chyba każdy z nas, jednakże nie każdy wie na czym dokładnie polega ogłoszenie upadłości przez osobę fizyczną. Dodatkowo z biegiem czasu powstało wiele mitów i niedomówień związanych z tą instytucją. W poniższym wpisie – w dużym skrócie – zostaną przedstawione najważniejsze założenia i elementy upadłości konsumenckiej.
Kogo dotyczy upadłość konsumencka?
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż obowiązujące przepisy regulują możliwość ogłoszenia upadłości przez różne podmioty. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (Dz.U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.) reguluje m.in. postępowania upadłościowe wobec banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, wobec deweloperów czy np. wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji.
Z punktu widzenia przysłowiowego „Kowalskiego” nie prowadzącego swojej firmy najistotniejsze jest postępowanie określone w ww. ustawie jako postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Ten rodzaj upadłości został uregulowany w art. 491(1) i nast. prawa upadłościowego i dotyczy zdecydowanej większości osób, tj. osób prywatnych nie prowadzących działalności gospodarczej. Nie oznacza to jednak, iż osoba która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą nie może już ogłosić upadłości konsumenckiej. Jest to możliwe, jednak nie wcześniej niż po wykreśleniu wpisu z ewidencji działalności gospodarczej.
W tym miejscu podkreślić należy, iż upadłości nie mogą ogłosić osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej. Oznacza to, iż osoby które prowadzą wyłącznie gospodarstwo rolne są wyłączeni spod obowiązywania przepisów o upadłości konsumenckiej.
Co to jest upadłość konsumencka?
W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie czy właściwie jest upadłość konsumencka? W dużym skrócie można wskazać, iż jest to specjalna procedura sądowa pozwalająca na oddłużenie osób, które z jakichkolwiek przyczyn przestały spłacać swoje zobowiązania.
Zadłużenie może mieć wieloraki charakter i powstać w związku z różnymi sytuacjami. Najczęściej powodem są zaciągnięte pożyczki lub kredyty, czy też niespłacane raty za kupiony sprzęt RTV bądź AGD.
Celem postępowania upadłościowego jest tzw. oddłużenie dłużnika, czyli pozbycie się przez niego ciążących na nim zobowiązań finansowych. Oddłużenie może nastąpić poprzez:
a) zaspokojenie wierzycieli (tzn. spłatę zobowiązań finansowych) lub
b) umorzenie całości bądź części posiadanych przez dłużnika długów.
!!! Podkreślić należy, iż tylko w wyjątkowych przypadkach wszystkie długi danego dłużnika mogą zostać całkowicie umorzone bez obowiązku dokonywania jakichkolwiek spłat. W większości przypadków dłużnik może liczyć na rozłożenie długów na raty, jak również na ich bardzo znaczne zredukowanie. Okres realizacji planu spłaty wierzycieli może wynosić maksymalnie do 7 lat.
Obowiązek spłaty długów mimo upadłości
Ogłoszenie upadłości nie oznacza, iż wszystkie zobowiązania finansowe zostają umorzone. Istnieje szereg zobowiązań, które należy spłacać. Należą do nich m.in.:
Długi zaciągnięte po ogłoszeniu upadłości
Upadłość dotyczy tylko zobowiązań powstałych przed dniem ogłoszeniem upadłości. Oznacza to, że wszystkie długi, które powstaną po tej dacie należy regulować w ustalonych terminach ich płatności.
Długi alimentacyjne
Umorzeniu, a także rozłożeniu na raty nie podlegają długi z tytułu alimentów. Bieżące alimenty są regulowane przez syndyka z sum uzyskiwanych z potrąceń przychodów dłużnika oraz ze sprzedaży jego majątku. Miesięczna wysokość alimentów płaconych przez syndyka dla każdej osoby uprawnionej nie może jednak przekroczyć minimalnego wynagrodzenia za pracę.
!!! Jeżeli dochody dłużnika są zbyt niskie, a ponadto nie posiada on majątku, którego sprzedaż umożliwiłaby syndykowi pokrycie bieżących zobowiązań alimentacyjnych, długi alimentacyjne będą obciążały dłużnika po zakończeniu postępowania upadłościowego.
Długi z tytułu rent i odszkodowań
W postępowaniu upadłościowym nie zostają umorzone długi, które stanowią rekompensatę za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa bądź śmierci.
Długi z orzeczeń w sprawach karnych i sprawach wykroczeń
Umorzeniu nie podlegają długi, których źródłem jest wydane przez sąd orzeczenie zobowiązujące do wypłacenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, zapłaty grzywny, nawiązki, etc.
Umyślnie zatajone długi
W przypadku umyślnego zatajenia we wniosku o ogłoszenie upadłości zobowiązań finansowych sąd może umorzyć postępowanie upadłościowe.
Podstawowy warunek ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Zgodnie z obowiązującymi przepisami podstawowym warunkiem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest tzw. niewypłacalność dłużnika. Pojęcie niewypłacalności zostało uregulowane w art. 11 prawa upadłościowego, który stanowi, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Domniemywa się przy tym, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza okres 3 miesięcy. W praktyce oznacza to, iż osiągane przez niego miesięczne dochody (np. z tytułu wykonywanej pracy) nie pokrywają wydatków związanych z istniejącym zadłużeniem.
Sąd może oddalić wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości w przypadku, jeżeli z jego treści nie będzie wynikać, że jesteś osobą niewypłacalną.
Upadłość konsumencka razem z małżonkiem
Bardzo często dochodzi do sytuacji, w której małżonkowie nie są w stanie razem spłacać zaciągniętych zobowiązań finansowych. Obok kwestii upadłości konsumenckiej pojawia się w takiej sytuacji pytanie czy taką upadłość można ogłosić razem.
Obowiązujące przepisy wykluczają taką możliwość. Podpowiedzieć natomiast można, iż postępowania upadłościowe współmałżonków toczą się znacznie sprawniej, jeżeli dany sąd ogłosił obie upadłości w tym samym dniu i wyznaczył w obu sprawach tego samego syndyka. Z tego powodu warto, aby każdy ze współmałżonków złożył wniosek w tym samym dniu wnosząc jednocześnie o wyznaczenie tego samego syndyka dla obu małżonków.
Od czego zacząć upadłość konsumencką?
Postępowanie związane z ogłoszeniem upadłości przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej prowadzone jest przez sąd. Oznacza to, iż konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku wszczynającego postępowanie.
Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć na urzędowym formularzu, który można za darmo pobrać ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Formularz znajduje się tutaj.
We wniosku o ogłoszenie upadłości należy zawrzeć szereg kluczowych informacji w tym m.in.:
– wykaz majątku ze wskazaniem szacunkowej wyceny (wykaz czyli listę z podaniem informacji na temat posiadanych nieruchomości oraz ruchomości),
– informację na temat posiadanych środków pieniężnych w gotówce, jak również środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz różnego rodzaju lokatach,
– listę wierzycieli wraz z informacjami na temat posiadanych wobec nich długów (lista powinna wskazywać nazwę lub firmę wierzyciela, wysokość zaległego zobowiązania, etc.),
– dowody potwierdzające istnienie zobowiązań (tj. długów) wobec wierzycieli oraz niewypłacalności dłużnika (np. wypowiedzenia umów kredytowych, zaświadczenie o wysokości osiąganych zarobków bądź dokumenty potwierdzające brak osiągania dochodów).
!!! Od 1 lipca 2021 r. postępowanie upadłościowe będzie prowadzone w systemie teleinformatycznym, a więc wniosek o upadłość konsumencką będzie można złożyć także online.
Do składanego wniosku należy dołączyć wszystkie wymienione w nim dokumenty, w szczególności potwierdzające posiadane zadłużenie oraz występującą niewypłacalność. Niezbędnym załącznikiem do wniosku jest jego odpis. To drugi egzemplarz wniosku lub zwykła jego kserokopia wraz ze wszystkimi załącznikami.
Opłata od wniosku dot. ogłoszenia upadłości wynosi 30 złotych – można ją uiścić poprzez zakup znaków sądowych w kasie danego sądu bądź poprzez dokonanie przelewu na rachunek bankowy sądu za pośrednictwem bankowości elektronicznej. Pamiętać należy, iż w przypadku dokonania przelewu warto dołączyć do wniosku wydruk potwierdzenia wykonania transakcji.
Co ważne – wniosek o ogłoszenie upadłości może zostać złożony nie tylko przez samego dłużnika, ale w drodze wyjątku także przez jego wierzyciela. Dotyczy to jednak tylko sytuacji, w której dłużnikiem jest osoba fizyczna, która wcześniej prowadziła działalność gospodarczą, a zaprzestała jej prowadzenia i obciążają ją długi z byłego przedsiębiorstwa. Jest to możliwe tylko w okresie 1 roku od dnia wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej.
Warto zaznaczyć, że dłużnik zainteresowany ogłoszeniem upadłości nie jest zobowiązany do osobistego złożenia wniosku. W jego imieniu może to uczynić profesjonalny pełnomocnik tj. radca prawny bądź adwokat. W takim przypadku należy dodatkowo uiścić tzw. opłatę skarbową od udzielonego pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych.
Sam wniosek wraz z załącznikami należy złożyć w biurze podawczym sądu lub przesłać na jego adres korespondencyjny za pośrednictwem poczty. Warto wysłać wniosek listem poleconym – w przypadku jakichkolwiek problemów będziemy mieli dowód nadania przesyłki oraz będziemy po numerze przesyłki sprawdzić jej status.
Etapy postępowania upadłościowego
Generalnie przy upadłości konsumenckiej możemy wyróżnić następujące etapy:
1) przygotowanie i złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości
2) badanie wniosku przez sąd i w przypadku przyjęcia wniosku – ogłoszenie upadłości
3) wyznaczenie syndyka
4) zgłaszanie wierzytelności do syndyka, ustalanie składu i wartości majątku
5) złożenie przez syndyka projektu planu spłaty lub informacji o wystąpieniu przesłanek do umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty bądź do odmowy oddłużenia
W planie spłaty wierzycieli sąd określa oraz ustala:
– czy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,
– w jakim zakresie zobowiązania dłużnika będą podlegać umorzeniu,
– w jakim zakresie oraz w jakim czasie dłużnik będzie spłacać swoje zobowiązania.
Stwierdzenie przez sąd wykonania przez dłużnika przyjętego planu spłaty wierzycieli oznacza, że wszelkie nieuregulowane przez dłużnika zobowiązania zostaną definitywnie umorzone.
W przypadku doprowadzenia do niewypłacalności bez winy dłużnika lub w sposób nieumyślny podstawowy okres realizacji planu spłaty wierzycieli wynosi 3 lata. Sąd może jednak ten okres skrócić do 2 lat bądź nawet 1 roku. Jednakże, gdy dłużnik doprowadził do swej niewypłacalności w sposób umyślny lub z powodu rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli będzie realizowany w okresie od 3 do nawet 7 lat.
Realizacja planu spłaty wierzycieli wiąże się z corocznym obowiązkiem dłużnika składania sprawozdania ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej. W sprawozdaniu dłużnik zobowiązany jest wskazać m.in.: osiągnięte przychody, wydatki potrzebne na utrzymanie, nabyte składniki majątkowe o wartości wyższej niż przeciętne wynagrodzenie, czy też aktualne możliwości zarobkowe.
Należy pamiętać, iż możliwe jest także umorzenie zobowiązań dłużnika bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Takie umorzenie ma jednak charakter zupełnie wyjątkowy i najczęściej dotyczy dłużników, których osobista sytuacja wskazuje, iż trwale nie będą w stanie dokonywać jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Przykładami takich osób są np. emeryci z najniższą emeryturą, osoby niepełnosprawne etc.
Konsekwencje upadłości konsumenckiej
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej niesie ze sobą wiele konsekwencji. Przede wszystkim dłużnik zostaje pozbawiony majątku – zastaje on bowiem spieniężony w celu spłaty należności wierzycieli. Syndyk sprzedaje zarówno majątek, który dłużnik posiadał w dniu ogłoszenia upadłości, jak również ten majątek, który został uzyskany już po dniu ogłoszeniu upadłości (np. w drodze darowizny).
Nieruchomości
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej oznacza pozbawienie nieruchomości i jej sprzedaż na poczet pokrycia zobowiązań wobec wierzycieli.
!!! Nie oznacza to jednak przysłowiowego „wyrzucenia z domu”. Jeżeli dłużnik jest właścicielem mieszkania bądź domu, w którym mieszka po ogłoszeniu upadłości to będziesz mógł wraz z bliskimi nadal tam zamieszkiwać, jednak nie dłużej niż do czasu sprzedaży nieruchomości przez syndyka. Zakres korzystania z mieszkania bądź domu, a także czas korzystania z nieruchomości określa na wniosek dłużnika sąd prowadzący postępowanie upadłościowe. Z kwoty uzyskanej ze sprzedaży mieszkania bądź domu sąd może wydzielić kwotę, która pozwoli dłużnikowi wynająć mieszkanie na okres od 1 roku do 2 lat.
!!! Ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na korzystanie z mieszkania na postawie umowy najmu lub innego stosunku prawnego. Oznacza to, że dłużnik może dalej korzystać z lokalu mieszkalnego.
Majątek ruchomy
Wyposażenie mieszkania bądź domu nie podlega sprzedaży przez syndyka, jeżeli stanowi standardowe wyposażenie nie mające charakteru luksusowego. Sprzedaży nie podlegają także przedmioty służące do nauki lub przedmioty tzw. codziennego użytku, jeżeli mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, ale zachowują dla dłużnika znaczną wartość użytkową. Syndyk nie spienięża także narzędzi i urządzeń, które są niezbędne dłużnikowi do świadczenia pracy, jego ubioru czy też żywności.
Warto jednak pamiętać, iż nawet jeżeli dana rzecz podlega sprzedaży to syndyk może zezwolić na korzystanie z niej do momentu jej zbycia.
Wynagrodzenie
Bez względu na formę zatrudnienia dłużnik jest uprawniony do zachowania pieniędzy w wysokości odpowiadającej kwocie, która nie podlega potrąceniu w postępowaniu upadłościowym. Ochronie podlega połowa wynagrodzenia, nie mniej jednak niż kwota opowiadająca minimalnemu wynagrodzeniu za pracę.
Renty i emerytury
Emerytury oraz renty podlegają ochronie w wysokości 75% danego świadczenia. Minimalna kwota, która pozostaje do dyspozycji dłużnika nie może być jednak niższa niż 825 zł netto.
Świadczenia 500+ oraz inne
W przypadku ogłoszenia przez dłużnika upadłości wszelkie pobierane przez niego świadczenia z pomocy społecznej, jednorazowe świadczenie z tytułu urodzenia dziecka, świadczenia alimentacyjne, rodzinne i wychowawcze (w tym 500+), jak również wszelkie dodatki rodzinne, pielęgnacyjne i porodowe podlegają pełnej ochronie. Oznacza to, iż dalej będą wypłacane dłużnikowi.
Korzystanie z rachunku bankowego
Po ogłoszeniu upadłości niektóre banki mogą zablokować rachunek bankowy dłużnika do czasu złożenia stosownych dyspozycji przez syndyka. Z tego powodu warto skontaktować się z syndykiem w celu uzgodnienia zasad korzystania z rachunku bankowego w danym banku.
W przypadku jakichkolwiek pytań w kwestiach związanych z problematyką upadłości konsumenckiej zapraszamy do kontaktu pod adresem e-mail kontakt@kancelaria-pozniak.pl lub pod numerem telefonu +48 665 246 969.
