Wprowadzenie
Współpraca polskich firm budowlanych z niemieckimi kontrahentami otwiera możliwości biznesowe, ale wymaga precyzyjnego przygotowania umowy, aby zminimalizować ryzyko prawne i finansowe. Kluczowe elementy kontraktu obejmują wybór prawa właściwego, procedury odbioru robót, regulacje dotyczące rękojmi i gwarancji, zabezpieczenie płatności, ochronę przed narzucaniem nieuzgodnionych robót oraz mechanizmy rozstrzygania sporów. Normy VOB/B (Vergabe- und Vertragsordnung für Bauleistungen), będące standardem w niemieckiej branży budowlanej, wprowadzają rygorystyczne wymogi, takie jak formalne zgłoszenie odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B), wydłużony okres rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B), procedury zmian w zakresie robót (§ 2 ust. 8 VOB/B) czy obowiązek niezwłocznego powiadomienia o wadach materiałów (§ 4 ust. 3 VOB/B), które mogą być niekorzystne dla polskiego przedsiębiorcy. Wszystkie uzgodnienia i korespondencja powinny być prowadzone na piśmie i odnosić się do konkretnego zlecenia, co może ułatwić obronę w sporze, choć sądy niemieckie badają materiał dowodowy całościowo. Niemieckie firmy często narzucają własne warunki, stosując kruczki prawne lub nieuczciwe praktyki, takie jak opóźnianie odbiorów, zgłaszanie fikcyjnych wad czy wymuszanie dodatkowych prac bez wynagrodzenia, wykorzystując nieznajomość prawa przez zagranicznych wykonawców. Polski przedsiębiorca musi dokładnie analizować umowy i odrzucać ustne zapewnienia, które nie mają mocy prawnej. Artykuł uwzględnia zmiany w niemieckim prawie budowlanym z 1 stycznia 2018 r., omawia ryzyka związane z VOB/B, szczegółowe przykłady nieuczciwych praktyk, odniesienia do przepisów i orzecznictwa, w tym prawa polskiego, niemieckiego i unijnego, oraz praktyczne wskazówki.
Wybór prawa właściwego i formy umowy
Znaczenie prawa właściwego
Wybór prawa właściwego dla umowy z niemiecką firmą budowlaną jest kluczowy dla bezpieczeństwa prawnego. W Niemczech umowy o roboty budowlane podlegają przepisom o umowie o dzieło (§§ 631–650m Bürgerliches Gesetzbuch – BGB), znowelizowanym 1 stycznia 2018 r., które wprowadziły m.in. nowe regulacje dotyczące odbioru robót (§ 650g BGB) i zabezpieczenia płatności (§ 650f BGB). Strony mogą wybrać normy VOB/B, które regulują szczegółowo odbiór robót, rękojmię, terminy płatności oraz zmiany w zakresie robót, ale zawierają rygorystyczne wymogi, takie jak formalne zgłoszenie gotowości do odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B) czy wydłużony okres rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B), które mogą być niekorzystne dla polskiego przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 3 Rozporządzenia Rzym I (WE) nr 593/2008, strony mogą swobodnie wybrać prawo właściwe, ale w braku wyboru, zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. c, prawo kraju położenia nieruchomości determinuje prawo umowy o roboty budowlane, czyli zwykle prawo niemieckie. Polski przedsiębiorca powinien rozważyć, czy zastosowanie BGB czy VOB/B lepiej chroni jego interesy, pamiętając, że wybór polskiego kodeksu cywilnego (KC) może być trudny do wyegzekwowania w Niemczech. Niemieckie firmy często narzucają własne warunki, stosując kruczki prawne, takie jak włączenie VOB/B bez wyraźnego poinformowania wykonawcy o jej rygorystycznych zapisach, dlatego dokładna analiza umowy i odrzucenie ustnych zapewnień są kluczowe.
VOB/B a BGB – różnice i potencjalne ryzyka
Zastosowanie VOB/B wymaga wyraźnego wskazania w umowie, a jego przepisy wyłączają niektóre regulacje BGB, np. dotyczące rękojmi (§ 634a BGB). VOB/B wprowadza bardziej rygorystyczne wymogi, które mogą być niekorzystne dla polskiego przedsiębiorcy:
=> § 12 ust. 1 VOB/B: wymaga pisemnego zgłoszenia gotowości do odbioru, a niedopełnienie tego obowiązku może skutkować uznaniem, że roboty nie zostały ukończone, co blokuje płatność. Niemieckie firmy mogą wykorzystać ten zapis, opóźniając odbiór pod pretekstem braku formalnego zgłoszenia.
=> § 13 ust. 4 VOB/B: określa 4-letni okres rękojmi dla budynków (Bauwerke) i 2 lata dla innych prac; strony mogą umownie wydłużyć termin, a każda naprawa wady wydłuża go o dodatkowe 2 lata dla naprawionego elementu, zwiększając ryzyko długoterminowych roszczeń.
=> § 2 ust. 8 VOB/B: wymaga pisemnego uzgodnienia zmian w zakresie robót, a brak aneksu może uniemożliwić dochodzenie wynagrodzenia za dodatkowe prace, co niemieckie firmy mogą wykorzystać, narzucając ustne polecenia.
=> § 4 ust. 3 VOB/B: nakłada na wykonawcę obowiązek niezwłocznego powiadomienia o nieodpowiednich materiałach dostarczonych przez inwestora, a niedopełnienie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością za wady, nawet jeśli wykonawca nie miał wpływu na jakość materiałów.
Zgodnie z orzecznictwem (wyrok Bundesgerichtshof z 08.11.2007, sygn. VII ZR 183/05), bezzasadna odmowa odbioru może skutkować obowiązkiem zapłaty, ale wykonawca musi udowodnić wypełnienie swoich obowiązków sprawdzenia i zgłoszenia zastrzeżeń oraz dokonania formalnego zgłoszenia. Polski przedsiębiorca powinien otrzymać od kontrahenta pełny tekst VOB/B przed podpisaniem umowy, aby spełnione zostały wymogi § 305 BGB dotyczące wzorców umownych, i prowadzić korespondencję na piśmie, odnosząc się zawsze do konkretnego zlecenia, co może ułatwić obronę podczas ewentualnego sporu, choć sądy badają materiał dowodowy całościowo.
Praktyczna uwaga: W umowie wskaż, czy kontrakt podlega BGB, czy VOB/B, i uwzględnij znowelizowane przepisy BGB z 2018 r. Prowadź korespondencję na piśmie, odnosząc się zawsze do danego zlecenia, aby ułatwić obronę w przypadku sporu. Analizuj narzucane warunki i nie polegaj na ustnych zapewnieniach, szczególnie w przypadku włączenia VOB/B.
Przykład
Polska firma budowlana realizowała remont biurowca w Niemczech pod reżimem VOB/B. Inwestor, stosując kruczek prawny, powołał się na brak formalnego zgłoszenia gotowości do odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B) i opóźnił odbiór o sześć miesięcy, zgłaszając drobne wady, które nie wpływały na funkcjonalność. Ustna korespondencja, nieuwzględniająca zlecenia, utrudniła obronę w sądzie, który uznał, że wykonawca nie dopełnił formalności, co zablokowało płatność. Pisemna korespondencja odnosząca się do zlecenia mogła ułatwić obronę.
Przykład
Polska firma podpisała umowę, w której inwestor włączył VOB/B bez wyraźnego wyjaśnienia jej rygorystycznych zapisów. Po zakończeniu robót inwestor zażądał usunięcia rzekomych wad, powołując się na § 13 ust. 5 VOB/B, który wymaga natychmiastowej naprawy. Brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia i nieznajomość VOB/B uniemożliwiły firmie skuteczne zakwestionowanie wad, co doprowadziło do kosztów napraw i opóźnień w płatnościach.
Odbiór robót (Abnahme)
Procedura odbioru w VOB/B i jej niekorzystne aspekty
Odbiór robót (Abnahme) jest kluczowym momentem, ponieważ uruchamia obowiązek zapłaty i rozpoczyna bieg terminów rękojmi (§ 12 ust. 1 VOB/B, § 650g BGB). Po nowelizacji z 2018 r., § 650g BGB pozwala na jednostronne ustalenie stanu robót (Zustandsfeststellung) przez wykonawcę w przypadku bezzasadnej odmowy odbioru. Jeżeli inwestor bez uzasadnionej przyczyny odmawia odbioru, wykonawca może sporządzić protokół Zustandsfeststellung zgodnie z § 650g BGB (dowodowe utrwalenie stanu robót). Samo ustalenie stanu nie zastępuje odbioru i nie rozpoczyna biegu terminów rękojmi. Obowiązek zapłaty powstaje na zasadach ogólnych — w szczególności po odbiorze albo po tzw. fikcyjnym odbiorze, gdy zamawiający nie odbierze dzieła w wyznaczonym terminie po bezskutecznym wezwaniu (§ 640 ust. 2 BGB). Specjalna reguła wymagalności w relacjach podwykonawczych wynika z § 650e BGB (tzw. Direktanspruch des Unterunternehmers), ale dotyczy ona innego problemu niż odmowa odbioru. Wynagrodzenie staje się wymagalne po Zustandsfeststellung, o ile spełnione są przesłanki z § 650g ust. 4 BGB, tj. inwestor dokona odbioru lub odbiór jest zbędny zgodnie z § 640 ust. 1 zd. 2 BGB (np. ze względu na charakter dzieła) lub § 646 BGB (np. prace projektowe, przy których odbiór nie jest przewidziany), a wykonawca przedłoży „prüfbar” rachunek końcowy. Procedura wymaga pisemnego wezwania inwestora do odbioru. W VOB/B odbiór wymaga formalnego protokołu, a wykonawca musi pisemnie zgłosić gotowość do odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B), odnosząc się do zlecenia. Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować uznaniem, że roboty nie zostały ukończone, co jest szczególnie ryzykowne, gdy inwestor stosuje kruczki prawne, np. zgłasza nieistotne wady, aby opóźnić odbiór. Ponadto § 12 ust. 5 VOB/B pozwala na odbiór częściowy, co może prowadzić do sporów o płatności za nieodebrane części robót, szczególnie jeśli korespondencja nie odnosi się do zlecenia. Polski przedsiębiorca powinien dokumentować każdy etap robót i prowadzić korespondencję na piśmie, odnosząc się do każdego zlecenia, aby ułatwić obronę, choć sądy badają materiał dowodowy całościowo.
Ryzyka związane z opóźnieniem odbioru
Niemieckie firmy mogą opóźniać odbiory, aby wstrzymać płatności lub wymusić dodatkowe prace, wykorzystując rygory VOB/B. Zgodnie z orzecznictwem (wyrok Bundesgerichtshof z 08.11.2007, sygn. VII ZR 183/05), bezzasadna odmowa odbioru może skutkować obowiązkiem zapłaty, ale wykonawca musi udowodnić gotowość robót i formalne zgłoszenie. Brak pisemnej korespondencji odnoszącej się do zlecenia może utrudnić obronę, choć nie jest warunkiem skuteczności roszczeń.
Porada: Dokumentuj stan robót i wysyłaj wezwania do odbioru na piśmie, odnosząc się do zlecenia. Skorzystaj z procedury Zustandsfeststellung (§ 650g BGB) w przypadku bezzasadnej odmowy odbioru, aby ustabilizować stan dowodowy i żądać zapłaty – jeśli zaistnieje fikcyjny odbiór wg § 640 ust. 2 BGB – i przedłożyć „prüfbarer” rachunek końcowy. Analizuj narzucane warunki odbioru i nie polegaj na ustnych zapewnieniach, szczególnie w kontekście VOB/B.
Przykład
Polska firma zakończyła budowę hali w Niemczech i ustnie poinformowała inwestora o gotowości do odbioru. Inwestor, stosując kruczek prawny, powołał się na brak formalnego zgłoszenia (§ 12 ust. 1 VOB/B) i zgłosił drobne wady, opóźniając odbiór o siedem miesięcy. Brak pisemnej korespondencji odnoszącej się do zlecenia utrudnił dochodzenie płatności, a sąd uznał, że wykonawca nie dopełnił formalności. Wykorzystanie procedury Zustandsfeststellung mogło ustabilizować stan dowodowy.
Przykład
Polska firma realizowała prace wykończeniowe w Niemczech. Inwestor przeprowadził odbiór częściowy (§ 12 ust. 5 VOB/B), ale wstrzymał płatność za pozostałe prace, twierdząc, że nie zostały ukończone. Ustne zapewnienia o szybkiej płatności okazały się bezskuteczne, a brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia uniemożliwił skuteczne dochodzenie należności. Inwestor dodatkowo opóźnił procedurę, żądając poprawek kosmetycznych wad, co wydłużyło spór o trzy miesiące.
Rękojmia i gwarancje
Rękojmia w VOB/B i jej niekorzystne aspekty
Rękojmia za wady robót jest regulowana przez § 634a BGB lub § 13 VOB/B. Po nowelizacji z 2018 r., § 634a ust. 1 pkt 2 BGB ustanawia 5-letni okres przedawnienia roszczeń dla budynków (Bauwerk), a 2 lata dla innych robót. W VOB/B (§ 13 ust. 4) okres rękojmi wynosi 4 lata dla budynków (Bauwerke) i 2 lata dla innych prac; strony mogą umownie wydłużyć termin, a każda naprawa wady wydłuża go o dodatkowe 2 lata dla naprawionego elementu (§ 13 ust. 5 VOB/B). Wydłużony okres w VOB/B jest niekorzystny, zwiększając ryzyko długoterminowych roszczeń. Ponadto § 13 ust. 5 VOB/B wymaga natychmiastowego usunięcia wad, nawet jeśli są sporne, co może generować koszty. Polski przedsiębiorca powinien prowadzić dokumentację robót i korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę.
Nieuzasadnione reklamacje
Niemieckie firmy mogą zgłaszać fikcyjne wady, aby obniżyć wynagrodzenie lub wymusić dodatkowe prace, szczególnie w VOB/B, gdzie dłuższy okres rękojmi ułatwia takie praktyki. Zgodnie z orzecznictwem (wyrok Bundesgerichtshof z 06.12.2007, sygn. VII ZR 125/06), inwestor może wstrzymać płatność wynagrodzenia na podstawie § 320 BGB z powodu rzekomych wad wykonania, jednak musi on uprzednio dowieść ich istnienia.
Praktyczna uwaga: Dokumentuj każdy etap robót, aby ułatwić obronę przed nieuzasadnionymi reklamacjami. Prowadź korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, szczególnie w kontekście wydłużonego okresu rękojmi w VOB/B.
Przykład
Polska firma wykonała elewację w Niemczech pod reżimem VOB/B. Po trzech latach inwestor zgłosił fikcyjne wady, żądając obniżenia wynagrodzenia o 30%. Dłuższy okres rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B) umożliwił roszczenia, a brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia utrudnił obronę, prowadząc do ugody z obniżeniem wynagrodzenia.
Przykład
Polska firma naprawiła zgłoszoną wadę w okresie rękojmi, co zgodnie z § 13 ust. 5 VOB/B przedłużyło rękojmię o 2 lata dla naprawionego elementu. Inwestor wykorzystał ten zapis, zgłaszając kolejne wady, twierdząc, że są związane z wcześniejszą naprawą. Spór trwał cztery miesiące, a brak szczegółowej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia utrudnił firmie udowodnienie, że nowe wady nie wynikały z jej prac, co zwiększyło koszty.
Zabezpieczenie płatności
Płatności częściowe i gwarancje zapłaty
Zabezpieczenie płatności jest kluczowe dla płynności finansowej. Zgodnie z § 16 ust. 1–2 VOB/B, strony mogą uzgodnić płatności częściowe (Abschlagszahlungen) po zakończeniu etapów robót, natomiast § 16 ust. 3 VOB/B reguluje płatność końcową (Schlusszahlung) po formalnym odbiorze robót. Po nowelizacji z 2018 r., § 650f BGB pozwala wykonawcy żądać od inwestora gwarancji zapłaty (np. w formie gwarancji bankowej), która chroni przed niewypłacalnością inwestora. Żądanie gwarancji podlega jednak kontroli pod kątem klauzul niedozwolonych (§§ 305 i nast. BGB), szczególnie jeśli jest nieproporcjonalne lub nadmiernie obciążające podwykonawcę (wyrok Bundesgerichtshof z 12.02.2009, sygn. VII ZR 39/08). Oddzielnie, strony mogą umownie ustalić kaucję retencyjną (Sicherheitsleistung), która jest zatrzymywana przez inwestora na zabezpieczenie roszczeń z tytułu wad (§ 17 VOB/B). Taka kaucja również podlega kontroli AGB, zwłaszcza jeśli jej wysokość (np. powyżej 10% wartości kontraktu) lub okres zatrzymania (np. przez cały okres rękojmi) są nieproporcjonalne. W polskim prawie art. 649¹ § 1 k.c. nakłada na inwestora obowiązek udzielenia gwarancji zapłaty. Polski przedsiębiorca powinien precyzyjnie określić warunki gwarancji zapłaty i kaucji retencyjnej w umowie oraz prowadzić korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę.
Odsetki za zwłokę i sankcje
Umowa powinna określać odsetki za zwłokę (§ 288 ust. 2 BGB, 9 punktów procentowych powyżej podstawowej stopy procentowej w transakcjach B2B, 5 punktów procentowych w relacjach B2C – § 288 ust. 2–3 BGB) oraz proporcjonalne kary umowne za opóźnienie. Niemieckie firmy mogą narzucać własne warunki płatności, stosując kruczki prawne, takie jak uzależnienie płatności od odbioru częściowego (§ 12 ust. 5 VOB/B), dlatego analiza umowy i odrzucenie ustnych zapewnień są kluczowe.
Porada: Określ harmonogram płatności częściowych (§ 16 ust. 1–2 VOB/B) oraz warunki płatności końcowej (§ 16 ust. 3 VOB/B), żądaj gwarancji zapłaty zgodnie z § 650f BGB i precyzuj warunki kaucji retencyjnej, uwzględniając kontrolę AGB (§§ 305 i nast. BGB). Prowadź korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia. Analizuj narzucane warunki i nie polegaj na ustnych zapewnieniach.
Przykład
Polska firma realizowała projekt mieszkaniowy w Niemczech bez płatności częściowych. Inwestor, stosując kruczek prawny, uzależnił płatność końcową od odbioru częściowego (§ 12 ust. 5 VOB/B), opóźniając rozliczenie o pięć miesięcy. Ustne zapewnienia o szybkiej zapłacie okazały się bezskuteczne, a brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia utrudnił dochodzenie należności.
Przykład
Polska firma zgodziła się na kaucję retencyjną w wysokości 15% wartości kontraktu, zatrzymaną przez inwestora na 4 lata (§ 17 VOB/B). Inwestor narzucił klauzulę, która została uznana za niedozwoloną w świetle §§ 305 i nast. BGB, ale brak wcześniejszej analizy umowy i pisemnej korespondencji odnoszącej się do zlecenia wydłużył spór o zwrot kaucji o sześć miesięcy.
Narzucanie nieuzgodnionych robót
Ryzyko dodatkowych obowiązków
Niemieckie firmy mogą narzucać obowiązki nieujęte w umowie, takie jak rozładunek materiałów, ich przechowywanie czy odpowiedzialność za jakość dostarczonych materiałów. Zgodnie z § 650b BGB i § 2 ust. 8 VOB/B, zmiany w zakresie robót wymagają pisemnego aneksu, odnoszącego się do zlecenia. Bez aneksu polski przedsiębiorca powinien odmówić wykonywania dodatkowych prac, ale inwestorzy, dyktując warunki, mogą grozić wstrzymaniem płatności. Polski przedsiębiorca powinien wyraźnie określić w umowie zakres robót i wyłączyć odpowiedzialność za materiały inwestora (§ 645 BGB).
Odpowiedzialność za jakość materiałów
Jeśli inwestor dostarcza materiały, wykonawca powinien zgłosić wątpliwości co do ich jakości na piśmie przed rozpoczęciem prac (§ 645 BGB, § 4 ust. 3 VOB/B). Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością za wady (wyrok Bundesgerichtshof z 23.10.1986, sygn. VII ZR 48/85). Polski przedsiębiorca powinien prowadzić korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę.
Praktyczna uwaga: Dokumentuj dodatkowe prace pisemnym aneksem odnoszącym się do zlecenia. Analizuj narzucane warunki i nie polegaj na ustnych zapewnieniach, szczególnie w VOB/B.
Przykład
Polska firma została poproszona o rozładunek materiałów na budowie w Niemczech. Inwestor ustnie zapewnił dodatkowe wynagrodzenie, ale odmówił zapłaty, powołując się na § 2 ust. 8 VOB/B, który wymaga pisemnego aneksu. Brak dokumentacji odnoszącej się do zlecenia uniemożliwił dochodzenie należności, a spór trwał pięć miesięcy.
Przykład
Polska firma otrzymała od inwestora materiały niskiej jakości, ale nie zgłosiła tego na piśmie przed rozpoczęciem prac (§ 4 ust. 3 VOB/B). Inwestor obciążył firmę odpowiedzialnością za wady, wykorzystując brak formalnego powiadomienia. Spór proceduralny, wynikający z nieprzestrzegania VOB/B, trwał sześć miesięcy, zwiększając koszty firmy, ponieważ brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia utrudnił obronę.
Wymaganie Freistellungsbeschenigung oraz innych dokumentów
Zwolnienie z podatku budowlanego (Freistellungsbeschenigung)
Wiele niemieckich firm uzależnia dokonanie płatności od posiadania aktualnego zwolnienia z podatku budowlanego (więcej o uzyskiwaniu Freistellungsbeschenigung można przeczytać tutaj, natomiast o zwrocie potrąconego podatku budowlanego tutaj). Wskazać należy, iż brak posiadania zwolnienia nie stanowi podstawy wstrzymania jakiejkolwiek płatności za prawidłowo wykonane prace budowlane. Niemiecki zleceniodawca może najwyżej potrącić 15% należnego podatku – wszelkie wstrzymywanie pozostałej płatności stanowi natomiast bezprawne działania.
Zgłoszenie do Zollamtu i SOKA-Bau
Niemieccy kontrahenci mogą wymagać od polskiego zleceniobiorcy przedstawienia dokumentacji poświadczającej rejestrację w Zollamcie oraz w SOKA-Bau. Wskazać należy, że obowiązki związane z rejestracją nakłada na polskie firmy obowiązujące niemieckie prawo. Warto w tym zakresie zadbać o dopełnienie wszystkich obowiązków – brak może skutkować bowiem nie tylko kłopotami z niemieckim zleceniodawcą, ale także grzywnami i koniecznością uiszczenia zaległych składek.
Spełnienie warunków związanych z delegowaniem pracowników do Niemiec
Wskazać należy, iż cześć niemieckich kontraktów budowlanych zawiera wprost zapisy zobowiązujące swoich podwykonawców do przestrzegania obowiązujących regulacji w zakresie delegowania pracowników (tj. określonej stawki minimalnej etc.). Naruszenie tych obowiązków może się często wiązać z dalekosiężnymi konsekwencjami dla polskiej firmy budowlanej w Niemczech. Więcej na temat stawki minimalnej w Niemczech można znaleźć tutaj, natomiast na temat delegowania pracowników do Niemiec tutaj.
Próby oszustwa i kruczki prawne niemieckich firm
Spotykane nieuczciwe praktyki i kruczki prawne
Niemieckie firmy mogą stosować nieuczciwe praktyki lub kruczki prawne, wykorzystując rygory VOB/B i nieznajomość prawa przez zagranicznych wykonawców. Typowe praktyki obejmują:
=> opóźnianie odbiorów: powoływanie się na brak formalnego zgłoszenia gotowości do odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B) lub zgłaszanie nieistotnych wad, aby wstrzymać płatności. Inwestorzy mogą np. żądać poprawek kosmetycznych, mimo że roboty są zgodne z umową, co wydłuża procedurę odbioru.
=> zgłaszanie fikcyjnych wad: wykorzystywanie wydłużonego okresu rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B) do zgłaszania spornych wad, żądając obniżenia wynagrodzenia lub bezpłatnych napraw, nawet jeśli wady nie istnieją lub wynikają z materiałów inwestora.
=> narzucanie nieuzgodnionych robót: żądanie dodatkowych prac (np. rozładunku materiałów) bez pisemnego aneksu (§ 2 ust. 8 VOB/B), grożąc wstrzymaniem płatności lub odbioru. Inwestorzy mogą twierdzić, że prace były „dorozumiane” w kontrakcie.
=> odpowiedzialność za materiały: obciążanie wykonawcy odpowiedzialnością za wady materiałów dostarczonych przez inwestora, wykorzystując brak formalnego powiadomienia (§ 4 ust. 3 VOB/B). Inwestorzy mogą dostarczać materiały niespełniające norm, a następnie obwiniać wykonawcę za wady.
=> włączenie VOB/B bez wyjaśnienia: narzucanie norm VOB/B bez informowania o ich rygorystycznych zapisach, np. w umowach z krótkim terminem na podpisanie, co ogranicza czas na analizę.
=> uzależnienie płatności od odbioru częściowego: wykorzystywanie § 12 ust. 5 VOB/B, aby opóźnić płatności za nieodebrane części robót, twierdząc, że wykonawca nie zakończył prac w pełnym zakresie.
=> przedłużenie kaucji retencyjnej: włączenie klauzul o zwrocie kaucji dopiero po upływie okresu rękojmi (§ 17 VOB/B), blokując środki wykonawcy na kilka lat. Takie klauzule podlegają kontroli AGB (§§ 305 i nast. BGB), ale brak analizy umowy zwiększa ryzyko.
Zgodnie z § 242 BGB, strony muszą działać w dobrej wierze, ale ustne zapewnienia nie mają mocy prawnej i mogą prowadzić do przegrania procesu, jeśli nie są poparte dokumentacją.
Ochrona przed oszustwami
Polski przedsiębiorca powinien prowadzić korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, i zawierać w umowie precyzyjne zapisy dotyczące zakresu robót, procedury zmian (§ 650b BGB, § 2 ust. 8 VOB/B) oraz sankcji za nieuzasadnione wstrzymanie płatności. Weryfikacja kontrahenta w Handelsregister pozwala ocenić jego wiarygodność. Analiza narzucanych warunków i odrzucenie ustnych zapewnień są kluczowe.
Porada: Zweryfikuj kontrahenta w Handelsregister przed podpisaniem umowy. Dokumentuj zmiany w zakresie robót pisemnymi aneksami odnoszącymi się do zlecenia. Analizuj narzucane warunki, szczególnie VOB/B, i nie polegaj na ustnych zapewnieniach, aby ułatwić obronę w sporze.
Przykład
Polska firma zgodziła się ustnie na dodatkowe prace wykończeniowe w Niemczech, po zapewnieniach o zapłacie. Inwestor odmówił wynagrodzenia, powołując się na § 2 ust. 8 VOB/B, który wymaga pisemnego aneksu. Brak dokumentacji odnoszącej się do zlecenia uniemożliwił dochodzenie należności, a spór trwał siedem miesięcy, generując dodatkowe koszty prawne.
Przykład
Polska firma podpisała umowę, w której inwestor włączył VOB/B, nie informując o jej zapisach. Po zakończeniu robót inwestor zażądał dodatkowych prac, grożąc wstrzymaniem płatności, powołując się na § 2 ust. 8 VOB/B. Polski wykonawca, nieświadomy wymogu pisemnego aneksu, wykonał prace bez wynagrodzenia. Spór proceduralny, wynikający z braku analizy VOB/B i pisemnej dokumentacji, trwał osiem miesięcy.
Przykład
Polska firma realizowała projekt drogowy w Niemczech. Inwestor dostarczył materiały niespełniające norm, ale firma nie zgłosiła tego na piśmie (§ 4 ust. 3 VOB/B). Po pojawieniu się wad inwestor obciążył wykonawcę kosztami napraw, twierdząc, że wykonawca powinien był zweryfikować materiały. Brak pisemnego powiadomienia odnoszącego się do zlecenia uniemożliwił skuteczne zakwestionowanie roszczeń, a spór trwał pięć miesięcy.
Rozstrzyganie sporów
Wybór sądu lub arbitrażu
Umowa powinna określać sposób rozstrzygania sporów, w tym wybór sądu lub arbitrażu. Zgodnie z Rozporządzeniem Bruksela I bis (UE) nr 1215/2012, strony mogą uzgodnić jurysdykcję sądu. Brak wyboru skutkuje jurysdykcją niemieckiego sądu, co może być kosztowne. Arbitraż międzynarodowy, np. zgodnie z regulaminem ICC lub VIAC, może być w odniesieniu do wydanych orzeczeń egzekwowany na podstawie Konwencji Nowojorskiej z 1958 r., co może zapewnić wykonalność wyroków w Niemczech i Polsce. Korespondencja powinna odnosić się do zlecenia, aby ułatwić obronę.
Ryzyko procesów w Niemczech
Niemieckie sądy stosują rygorystyczne procedury, a niejasności w umowie są interpretowane na niekorzyść strony przygotowującej kontrakt na zasadzie „in dubio contra proferentem” (wyrok Bundesgerichtshof z 23.04.2008, sygn. XII ZR 62/06). Pisemna korespondencja odnosząca się do zlecenia może ułatwić obronę, choć sądy badają materiał dowodowy całościowo.
Praktyczna uwaga: Wskaż arbitraż międzynarodowy (np. ICC lub VIAC) z językiem postępowania w angielskim lub polskim. Dokumentuj ustalenia na piśmie, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę w sporze.
Przykład
Polska firma prowadziła spór o rzekome wady robót. Inwestor, wykorzystując § 13 ust. 4 VOB/B, zgłosił wady po trzech latach, a brak pisemnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia utrudnił obronę w niemieckim sądzie, zwiększając koszty o tłumaczenia i prawników.
Przykład
Polska firma nie uwzględniła klauzuli arbitrażowej, a inwestor, narzucając VOB/B, opóźnił płatność, powołując się na brak formalnego zgłoszenia odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B). Spór trafił do niemieckiego sądu, a brak precyzyjnej dokumentacji odnoszącej się do zlecenia wydłużył procedurę o sześć miesięcy, zwiększając koszty.
Dodatkowe klauzule ochronne
Klauzule dotyczące zmian w kontrakcie
Zmiany w zakresie robót, w tym narzucane obowiązki jak rozładunek materiałów, powinny być dokumentowane pisemnymi aneksami (§ 650b BGB, § 2 ust. 8 VOB/B), odnoszącymi się do zlecenia. Polski przedsiębiorca powinien odrzucać ustne zapewnienia, szczególnie gdy inwestor narzuca VOB/B.
Klauzule językowe
Umowa powinna być sporządzona w dwóch wersjach językowych (polskiej i niemieckiej), przy w jednym z orzeczeń BGH wskazał, że wiążąca jest wyłącznie niemiecka wersja językowa, podczas gdy druga ma jedynie pomocniczy charakter tłumaczenia (Bundesgerichtshof, wyrok z 20.03.2019, sygn. XII ZB 310/18). Korespondencja powinna być prowadzona w języku niemieckim, odnosząc się do zlecenia.
Porada: Zaangażuj tłumacza przysięgłego do przygotowania niemieckiej wersji umowy. Prowadź korespondencję w języku niemieckim, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę w sporze. Analizuj narzucane warunki i nie polegaj na ustnych zapewnieniach.
Przykład
Polska firma podpisała umowę w języku polskim, bez wersji niemieckiej. Inwestor narzucił VOB/B, a ustne zapewnienia o zmianach w zakresie robót nie zostały udokumentowane. W sporze sąd uznał, że niejasności działają na niekorzyść firmy, co doprowadziło do przegrania sprawy.
Przykład
Polska firma nie zweryfikowała zapisów VOB/B narzuconych przez inwestora. Inwestor wykorzystał § 4 ust. 3 VOB/B, obciążając firmę odpowiedzialnością za wady materiałów, mimo że wykonawca nie miał wpływu na ich jakość. Brak pisemnego zgłoszenia wad materiałów odnoszącego się do zlecenia utrudnił obronę, a spór trwał sześć miesięcy.
Pytania i odpowiedzi (FAQ)
Czy zawsze muszę stosować normy VOB/B w umowie z niemiecką firmą budowlaną?
Nie, stosowanie norm VOB/B nie jest obowiązkowe, ale wymaga wyraźnego uzgodnienia w umowie. Bez takiego wskazania stosuje się przepisy BGB (§§ 631–650m). VOB/B wprowadza rygorystyczne wymogi, np. formalne zgłoszenie odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B) czy wydłużony okres rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B), które mogą być niekorzystne. Przed podpisaniem umowy dokładnie przeanalizuj, czy VOB/B chroni Twoje interesy, i odrzuć ustne zapewnienia inwestora.
Jakie są terminy rękojmi w Niemczech dla robót budowlanych?
W BGB (§ 634a ust. 1 pkt 2) okres rękojmi wynosi 5 lat dla budynków (Bauwerk) i 2 lata dla innych robót. W VOB/B (§ 13 ust. 4) wynosi 4 lata dla budynków i 2 lata dla innych prac, ale strony mogą umownie wydłużyć termin, a naprawa wady przedłuża go o 2 lata dla naprawionego elementu (§ 13 ust. 5 VOB/B). Dokumentuj roboty i prowadź korespondencję na piśmie, odnosząc się do zlecenia, aby ułatwić obronę przed roszczeniami.
Jak odzyskać kaucję retencyjną zatrzymaną przez niemieckiego inwestora?
Kaucja retencyjna (Sicherheitsleistung) jest ustalana umownie i podlega kontroli AGB (§§ 305 i nast. BGB), jeśli jest nieproporcjonalna (np. zbyt wysoka lub zatrzymana na cały okres rękojmi). Aby ją odzyskać, udokumentuj zakończenie robót i brak roszczeń z tytułu wad, wysyłając pisemne wezwanie do zwrotu kaucji, odnoszące się do zlecenia. Jeśli inwestor odmawia, rozważ arbitraż międzynarodowy (np. ICC) lub postępowanie sądowe, korzystając z profesjonalnego wsparcia prawnego.
Podsumowanie
Współpraca z niemieckimi firmami budowlanymi wymaga precyzyjnego przygotowania umowy, uwzględniającego znowelizowane przepisy BGB z 2018 r. oraz rygorystyczne wymogi VOB/B, takie jak formalne zgłoszenie odbioru (§ 12 ust. 1 VOB/B), wydłużony okres rękojmi (§ 13 ust. 4 VOB/B), procedury zmian (§ 2 ust. 8 VOB/B) czy obowiązek powiadomienia o wadach materiałów (§ 4 ust. 3 VOB/B). Wszystkie uzgodnienia i korespondencja powinny być prowadzone na piśmie i odnosić się do konkretnego zlecenia, co może ułatwić obronę w sporze, choć sądy badają materiał dowodowy całościowo. Niemieckie firmy często narzucają własne warunki, stosując kruczki prawne, takie jak wykorzystanie rygorów VOB/B, zgłaszanie fikcyjnych wad czy narzucanie nieuzgodnionych robót. Polski przedsiębiorca musi dokładnie analizować umowy, odrzucać ustne zapewnienia i korzystać z profesjonalnego wsparcia prawnego, aby uniknąć pułapek, takich jak opóźnianie odbiorów, nieuczciwe reklamacje czy kruczki prawne.
W przypadku jakichkolwiek pytań w sprawach związanych z umowami dot. realizacji prac budowlanych przez polskie przedsiębiorstwa na terenie Niemiec zapraszamy do kontaktu pod adresem e-mail kontakt@kancelaria-pozniak.pl lub pod numerem telefonu +48 665 246 969.