Wbrew powszechnej opinii prawo pierwszeństwa i prawo pierwokupu nie są synonimami. Prawo pierwokupu w przeciwieństwie do prawa pierwszeństwa zostało uregulowane w kodeksie cywilnym, jednakże regulacja ta nie ma charakteru kompleksowego. Prawo pierwszeństwa wynika zaś ze swobody zawierania umów i stanowi wyraz dopuszczalności ograniczania zbywalności udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewidzianej w kodeksie spółek handlowych. Zasadniczy cel pierwszeństwa oraz pierwokupu wydaje się być podobny tj. umożliwienie danemu wspólnikowi nabycie zbywanych udziałów zanim trafią do osoby trzeciej.
Warto znać jednak różnice charakteryzujące każdą z ww. instytucji prawnych.
Prawo pierwokupu
Prawo pierwokupu zostało uregulowane w art. 596 – 602 kodeksu cywilnego, nie jest zatem konieczne jego szczegółowe regulowanie w umowie spółki, chyba że wspólnicy spółki zamierzają wprowadzić w tym zakresie modyfikacje odbiegające od kodeksowej regulacji.
Prawo pierwokupu polega na zastrzeżeniu dla innego wspólnika spółki uprawnienia do nabycia udziałów przed osobą trzecią, na wypadek, gdyby inny wspólnik miał zamiar sprzedać swoje udziały tej osobie trzeciej. W takim przypadku wspólnik posiadający prawo pierwokupu – poprzez złożenie oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwszeństwa nabycia udziałów – nabywa udziały według zasad i za cenę ustaloną w treści warunkowej umowy sprzedaży zawartej między dotychczasowym wspólnikiem, a osobą trzecią nabywającą udziały spółki. Złożenie oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu przez uprawnionego wspólnika będzie możliwe dopiero po poinformowaniu i doręczeniu mu warunkowej umowy sprzedaży udziałów zawartej pomiędzy występującym wspólnikiem a osobą trzecią. Warto zaznaczyć, że kodeksowe prawo pierwokupu dotyczy tylko i wyłącznie sprzedaży udziałów – nie będzie miało zatem zastosowania przy zbyciu udziałów na podstawie umowy darowizny czy zamiany.
Prawo pierwszeństwa
W przeciwieństwie do prawa pierwokupu, prawo pierwszeństwa nie wymaga zawarcia warunkowej umowy sprzedaży udziałów między zbywającym udziały wspólnikiem a osobą trzecią. Wspólnik zbywający udziały zobowiązany jest jedynie do poinformowania uprawnionego o zamiarze zawarcia umowy zbycia posiadanych udziałów. W związku z powyższym wspólnik korzystający z przysługującego mu prawa pierwszeństwa nie jest zobowiązany do nabycia udziałów według zasad i za cenę ustaloną w treści warunkowej umowy sprzedaży.
W przeciwieństwie do prawa pierwokupu, prawo pierwszeństwa może być skuteczne również w przypadku innych trybów zbycia udziałów spółki takich jak umowa darowizny lub umowa zamiany.
Konsekwencje naruszenia prawa pierwokupu i prawa pierwszeństwa
Nie sposób nie zadać pytania o konsekwencje związane z naruszeniem zastrzeżonych w umowie spółki praw pierwszeństwa, czy też pierwokupu. Czy wspólnicy przewidując postanowienia o prawie pierwokupu czy prawie pierwszeństwa do umowy spółki mogą mieć pewność, że osoba trzecia nie wstąpi do spółki bez wcześniejszej swoistej oferty nabycia transferowanych udziałów skierowanej do „swoich”? Otóż, nie do końca. Umowa sprzedaży udziałów zawarta z naruszeniem postanowień umowy spółki o prawie pierwokupu czy prawie pierwszeństwa jest nadal ważna i wiążąca. Niemniej pozostaje bezskuteczna w stosunku do spółki, co w praktyce oznacza, że uprawnieni, którym odebrano możliwość skorzystania z przysługującego im prawa, mają możliwość sądowego podważenia skuteczności takiej umowy.
Uprawniony z tytułu prawa pierwokupu będzie mógł także dochodzić odszkodowania zarówno w przypadku, gdy wspólnik zbywający udziały zawarł z osobą trzecią bezwarunkową umowę sprzedaży, jak i wówczas, gdy zobowiązany naruszył obowiązek zawiadomienia uprawnionego lub też zawiadomił go, ale w niepełnym zakresie, wskutek czego doszło do dezinformacji uprawnionego.
W przypadku jakichkolwiek pytań w kwestiach związanych z pierwszeństwem a pierwokupem udziałów w spółce z o. o. zapraszamy do kontaktu pod adresem e-mail kontakt@kancelaria-pozniak.pl lub pod numerem telefonu +48 665 246 969.
